Ο κριτικός γραμματισμός στις τάξεις των παιδιών μας

Ο κριτικός γραμματισμός στις τάξεις των παιδιών μας

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών έχουν σημειωθεί μεγάλες και σημαντικές αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος, μέσα από την ανάπτυξη κριτικά και κοινωνικά προσανατολισμένων προσεγγίσεων. Οι προσεγγίσεις αυτές εισήχθηκαν στο νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, κάτω από το πρίσμα της παιδαγωγικής του κριτικού γραμματισμού. Σε αντίθεση με προσεγγίσεις που έδιναν έμφαση στην κατάκτηση μιας σειράς αποπλαισιωμένων γνώσεων και στρατηγικών, που ακόμη και σήμερα παρατηρούνται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα με τη στείρα αποστήθιση γνώσεων, στον κριτικό γραμματισμό η διδασκαλία της γλώσσας έχει ως στόχο να αναδείξει πώς κάποιος/α μέσα από τα κείμενα που παράγει προβάλλει, αποσιωπά ή υποστηρίζει ένα θέμα. Πιο συγκεκριμένα, επιδιώκεται η διαμόρφωση κριτικά εγγράμματων πολιτών, οι οποίοι θα είναι σε θέση να διαμορφώνουν κριτική στάση απέναντι σε οποιαδήποτε κοινωνικά ζητήματα, οικοδομώντας, ενισχύοντας ή αμφισβητώντας τα νοήματα που ενυπάρχουν σε αυτά.

Η παρούσα σχολική χρονιά 2011-2012, η οποία στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία, αποτέλεσε τη μερική εισαγωγή του νέου Αναλυτικού Προγράμματος στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, στις τάξεις Α΄, Β΄ και Γ΄. Η εισαγωγή του Αναλυτικού Προγράμματος στις υπόλοιπες τάξεις προγραμματίζεται να γίνει στις επόμενες σχολικές χρονιές. Οι εκπαιδευτικοί, παρά τις αρχικές τους επιφυλάξεις για το «καινούριο», αγκάλιασαν με θέρμη το νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα και συνοικοδόμησαν θεματικές ενότητες με τους/τις μαθητές/τριές τους με εξαιρετικά αποτελέσματα, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά το υψηλό επίπεδο από το οποίο χαρακτηρίζονται τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι μαθητές/τριες.

Σημείο εκκίνησης των θεματικών ενοτήτων αποτέλεσαν διάφορα κοινωνικά ζητήματα που ενδιέφεραν τη σχολική κοινότητα, όπως η κακοποίηση των ζώων, το έμφυλο στοιχείο στα παιχνίδια κλπ. Οι μαθητές/τριες και ο/η εκπαιδευτικός έφεραν κείμενα από διάφορες πηγές (διαδίκτυο, εφημερίδες, εγκυκλοπαίδειες κλπ.) και συνδιαμόρφωσαν μια κριτική στάση απέναντι στα υπό διαπραγμάτευση θέματα. Για παράδειγμα, επεξεργάστηκαν τα κείμενα διερευνώντας πώς μέσα από το λεξιλόγιο, τη γραμματική κλπ. παρουσιάζεται στην κοινωνία το θέμα της κακοποίησης των ζώων ή πώς η ίδια η κοινωνία αναπαράγει στερεότυπα για τα δύο φύλα. Όλη αυτή η διαδικασία διερεύνησης των θεμάτων οδήγησε τους/τις μαθητές/τριες να κατακτήσουν σταδιακά όλους εκείνους τους πόρους για να εκφράσουν τη δική τους «φωνή», τη δική τους στάση στα υπό διαπραγμάτευση θέματα. Ανάμεσα σε άλλα, δημιούργησαν αφίσες για την κακοποίηση των ζώων, έγραψαν άρθρα, ανέβασαν θεατρική παράσταση με τίτλο: «Τσίρκο χωρίς ζώα» και αποδόμησαν τα στερεότυπα που αναπαράγει η κοινωνία για τα δύο φύλα. Η όλη αυτή προσπάθεια επέμβασης των μαθητών/τριών σε κοινωνικά ζητήματα, δεν άφησε ούτε έναν/μια μαθητή/τρια εκτός διαδικασίας. Ακόμη και παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, που υπό άλλες συνθήκες θα έπρεπε να τύχουν στήριξης, συνέβαλαν με το δικό τους τρόπο στη συνοικοδόμηση της στάσης τους για το υπό διερεύνηση θέμα. Ήταν συλλογική η προσπάθεια, διότι ασχολήθηκαν με κοινωνικά ζητήματα που τους/τις αφορούσαν και είχαν όλοι/ες ίσες ευκαιρίες στο αποτέλεσμα, αποδεικνύοντας πως το κεντρικό σημείο της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης για ένα Δημοκρατικό και Ανθρώπινο Σχολείο υλοποιείται στην πράξη. Χαρακτηριστικά είναι και τα σχόλια εκπαιδευτικών και μαθητών/τριών. Μία δασκάλα ανέφερε: «Έμεινα πάρα πολύ ευχαριστημένη από την εφαρμογή του νέου προγράμματος. Αυτό που με εντυπωσίασε είναι το γεγονός ότι ενεργοποίησε την κριτική σκέψη των μαθητών/τριών, αφού τους/τις έφερε αντιμέτωπους/ες με πολλές διαφορετικές απόψεις και τους/τις οδήγησε στην ανακάλυψη υπόρρητων νοημάτων». Μια άλλη δασκάλα ανέφερε: «Πλέον όλα τα παιδιά συμμετέχουν και παρεμβαίνουν στην κοινωνία για να αλλάξουν κάποια πράγματα. Με εξέπληξαν τα παιδιά που θεωρούσα πως είχαν αναγνωστικές δυσκολίες». Τέλος, ένας μαθητές ανέφερε: «Μου αρέσουν οι καινούριες ενότητες. Το θέμα και τις εργασίες μας τα αποφασίζουμε με τη δασκάλα μας και είναι πιο ωραία. Τις εργασίες μας τις κάνουμε για κάποιο σκοπό. Παρουσιάζουμε τη δική μας άποψη για θέματα που απασχολούν την κοινωνία».

Σε όλη αυτή την επιτυχημένη προσπάθεια, κατά τη φετινή σχολική χρονιά, μαζί με τους εκπαιδευτικούς συνεργάστηκαν καθηγητές/τριες πανεπιστημίων, λειτουργοί του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού. Η στήριξη των σχολείων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης έγινε με κεντρικές επιμορφωτικές δράσεις, δράσεις στη σχολική μονάδα και με υποστηρικτικό υλικό που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Παρά τις αντίξοες συνθήκες που υπήρχαν κατά τη φετινή σχολική χρονιά, πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά σε τόσο μεγάλο βαθμό από ιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας 9 απογευματινά σεμινάρια των 5 συναντήσεων, όπου επιμορφώθηκαν πάνω από 300 εκπαιδευτικοί. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια, όπου επιμορφώθηκαν 300 εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στη Β΄ και Γ΄ τάξη, και σεμινάρια σε θέματα α΄ γραφής και ανάγνωσης, όπου επιμορφώθηκαν 500 εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στην Α΄ τάξη. Παράλληλα με τις κεντρικές επιμορφωτικές δράσεις, δόθηκε στήριξη μέσα στις σχολικές μονάδες στα 340 περίπου σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης από 14 άτομα που έχουν ως ρόλο την υποστήριξη των εκπαιδευτικών για την εισαγωγή του νέου Αναλυτικού Προγράμματος της Νέας Ελληνικής Γλώσσας.

Η όλη προσπάθεια δε θα μπορούσε να καταλήξει σε επιτυχία χωρίς τη συμβολή όλων των μερών και ειδικότερα χωρίς την ενεργό εμπλοκή των ίδιων των μαθητών/τριών που μετέτρεψαν τη γλώσσα των κειμένων σε εργαλείο καλλιέργειας της κριτικής σκέψης και όχι σε μέσο κοινωνικής ύπνωσης.

Μάριος Στυλιανού,

Λειτουργός Γραφείου Αναλυτικών Προγραμμάτων,

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ "ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ"